W środę 7 października 2020 r. o godz. 17.00 w sali konferencyjnej Książnicy Cieszyńskiej odbędzie się prezentacja nowego tomu serii „Bibliotheca Tessinensis” zawierającego edycję pochodzących z lat 1920-1938 dokumentów Slezské matice osvěty lidové. W prezentacji długo wyczekiwanego wydawnictwa uczestniczyć będzie jego autor dr Grzegorz Gąsior. Swój udział w spotkaniu zapowiedzieli także inni uczestnicy prac nad najnowszym tomem „Bibliothecae Tessinensis”.
Slezské matice osvěty lidové pro Těšínsko a Hlučínsko (SMOL), bo tak od 1922 r. brzmi pełna i oficjalna nazwa organizacji, której dokumenty stanowią przedmiot edycji, wywodzi się wprost z założonej w 1898 r. w Cieszynie Matice osvěty lidové pro knížectví Těšínské. Już na początku XX w. organizacja ta stała się zasadniczym instrumentem budowy i rozszerzania czeskich wpływów narodowych na Śląska Cieszyńskim, szczególnie w zagłębiu węglowym, a po 1920 r. przejęła pełnię odpowiedzialności za działania zmierzające do ideowej i narodowej unifikacji przyłączonych do Czechosłowacji obszarów Śląska. Mimo kluczowej roli, jaką w tym procesie odgrywała Matice, jej dzieje nie doczekały się dotąd monografii, ani nawet – poza nielicznymi wyjątkami – obszerniejszych, spełniających współczesne naukowe standardy opracowań cząstkowych. Historia Matice osvěty lidové pozostaje mocno zmitologizowana i stanowi domenę tekstów w głównej mierze publicystycznych. Czeskie przekazy, podnoszące obronny – względem polskiego i niemieckiego nacjonalizmu – charakter działań podejmowanych przez SMOL zderzają się z obecną na Zaolziu pamięcią o brutalnej czechizacji tego terenu, w okresie międzywojennym przeprowadzanej właśnie przez działaczy Matice.
Prezentowana publikacja, zawierająca 369 dokumentów pochodzących z lat 1920-1938 i ilustrujących wszystkie właściwe dla SMOL sfery i formy aktywności, ma ambicję przełamania impasu badawczego, z jakim mamy w tym obszarze do czynienia. Dostarczając niezwykle bogaty, wielowątkowy zasób nieznanych dotąd informacji faktograficznych, pozwala na źródłową weryfikację wielu utrwalonych w powszechnej świadomości opinii i przekonań na temat historii SMOL oraz roli, jaką odegrała ona w dziejach Śląska Cieszyńskiego. Jednocześnie materiał ten stać się może dla historyków impulsem do rozpoczęcia pogłębionych studiów nad historią SMOL, które z czasem zaowocować powinny nie tylko jej solenną monografią, ale także nową, wolną od narodowych uprzedzeń analizą polityki narodowościowej, jaką w okresie międzywojennym prowadzono względem ludności polskiej na przyłączonym do Czechosłowacji obszarze Śląska Cieszyńskiego.
Edycja zatytułowana „Slezská Matice osvěty lidové a národnostní otázka na Těšínsku 1920-1938” ukazuje się jako dziewiąty już tom współwydawanej od 2004 r. przez Książnicę Cieszyńską i Ośrodek Dokumentacyjny Kongresu Polaków w Republice Czeskiej serii źródłowej „Bibliotheca Tessinensis”, a zarazem – jako czwarty tom „Series Bohemica”, za publikację której odpowiedzialności ponosi sam Ośrodek. Autorem edycji jest dr Grzegorz Gąsior, historyk związany z Uniwersytetem Warszawskim, gdzie pełni funkcję kierownika Pracowni Badań nad Kulturą Pogranicza Katedry Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej. Autor edycji należy do grona najwybitniejszych polskich znawców historii Czech i Słowacji, w którego dorobku znajduje się kilka uznanych, poważnych opracowań poświęconych historii komunizmu na Słowacji (słowacki historyk Juraj Marušiak o pracach G. Gąsiora napisał, że „,môžeme iba ľutovať, že neboli napísané na Slovensku”). Jego zainteresowania badawcze obejmują także historię relacji polsko-czechosłowackich oraz dzieje Śląska Cieszyńskiego. W tym zakresie dr G. Gąsior zdobył sobie uznanie zwłaszcza jako autor monograficznych, opartych na metodzie oral history wydawnictw Kwartalnika „Karta” poświęconych XX-wiecznym dziejom polsko-czechosłowackiego konfliktu o Śląsk Cieszyński.
K. Szelong
