W najbliższy piątek (16 października 2020 r.) o godz. 16.30 Książnica Cieszyńska zaprasza na siódme spotkanie Akademii Filozoficznej zatytułowane „Myśli Blaise’a Pascala albo tragizm egzystencjalny człowieka nowożytnego”, które poświęcone będzie omówieniu podstaw filozoficznego światopoglądu jednego z najwybitniejszych myślicieli XVII stulecia – Blaise’a Pascala.
Wykład oraz debata, które poprowadzone zostaną przez dr. Artura Lewandowskiego, odbędą się w sali konferencyjnej Książnicy Cieszyńskiej.
Zapraszając wszystkich zainteresowanych, w szczególności uwadze nowych Słuchaczy Akademii polecamy możliwość zapoznania się z dostępnymi online prezentacjami pierwszych pięciu wykładów Akademii Filozoficznej, obejmującymi zarówno zapisy video, jak również teksty wykładów, materiały źródłowe, pytania porządkujące, interaktywne quizy oraz materiał ilustracyjny: https://kc-cieszyn.pl/strona_glowna/dzialalnosc/dzialalnosc-popularyzacyjna/akademia-filozoficzna/
Blaise Pascal (1623-1662) urodził się w miejscowości Clermont (Normandia). Jego ojciec, Étienne, był pochodzącym ze szlacheckiego rodu poborcą podatkowym i odznaczał się wybitną erudycją, którą starał się przekazać własnym dzieciom, dbając pieczołowicie o ich wychowanie i edukację, natomiast matka jego – Antoinette – zmarła, gdy Blaise miał zaledwie trzy lata. Genialne talenty Blaise’a Pascala ujawniły się już w najwcześniejszym dzieciństwie; gdy miał zaledwie kilka lat w tajemnicy zaczął samodzielnie rozwiązywać twierdzenia geometrii euklidesowej. Jego ojciec, odkrywszy ów fakt, był niezmiernie zdumiony i podarował mu egzemplarz Elementów geometrii, a także rozpoczął z nim przedwcześnie naukę matematyki. Jako nastolatek Pascal brał już udział w dyskusjach kręgu paryskich filozofów i uczonych, zaś mając niespełna 16 lat opublikował traktat poświęcony zagadnieniu krzywej stożkowej, którego dojrzałość i nowatorstwo zdumiały samego Kartezjusza. W wieku dwudziestu lat zaprojektował i wykonał pierwszą mechaniczną maszynę liczącą (prototyp kalkulatora), by ułatwić ojcu obliczanie skomplikowanych operacji podatkowych, a później eksperymentalnie dowiódł istnienia próżni, które negowane było przez największe autorytety naukowe XVII stulecia, w tym przez Galileusza i Kartezjusza. Sformułował również słynne prawo Pascala dotyczące ciśnienia w ciałach płynnych, a jego zasługi w dziedzinie matematyki (zwłaszcza na polu geometrii oraz teorii prawdopodobieństwa) należą do najważniejszych odkryć naukowych świata nowożytnego. Jednakowoż Pascal był nie tylko jednym z najświetniejszych umysłów XVII stulecia, lecz również jednym z najgłębszych myślicieli religijnych swej epoki. Począwszy od pierwszego kontaktu z przedstawicielami jansenizmu w 1646 r. w życiu Pascala coraz większą rolę zaczęła odgrywać religia chrześcijańska. Całe późniejsze życie Pascala było dążeniem do przezwyciężenia racjonalizmu filozoficznego i odnalezieniem prawdziwej wiary, którą osiągnął po swym definitywnym nawróceniu podczas słynnej „nocy ognia” 23 listopada 1654 r. Od tej chwili całkiem zrezygnował z życia światowego i jako „samotnik” (świecka osoba żyjąca w murach klasztoru) dołączył do Port-Royal – głównego ośrodka jansenistów i wszystkie swe siły podporządkował obronie prawdziwości religii chrześcijańskiej. Życie w ascezie i surowym samoumartwieniu nadwerężyło słabe zdrowie Pascala, który przed śmiercią wyraził pragnienie przeniesienia go do przytułku, aby mógł umrzeć wraz z „najbiedniejszymi”.
W odróżnieniu od czołowych przedstawicieli XVII-wiecznego racjonalizmu oraz członków Rzeczypospolitej Uczonych, Pascal, wyjąwszy szereg specjalistycznych traktatów naukowych, nie pisał wiele, za to spuścizna jego należy do najściślejszego kanonu francuskiej myśli filozoficznej oraz literatury klasycznej. Polemiczny talent Pascala najpełniejszy swój wyraz znalazł w pisanych w latach 1656-1657 pod pseudonimem Louisa de Montalte Prowincjałkach, w których postanowił podjąć się obrony nauki Janseniusza przed oskarżeniami o herezję ze strony jezuitów. Prowincjałki to dzieło epistolarne złożone z 18 satyrycznych i ironicznych listów, w których Pascal poddał gruntownej krytyce kazuistyczną i pełną hipokryzji moralność Towarzystwa Jezusowego. Dzieło to przyczyniło się zarówno do późniejszego rozwiązania zakonu jezuickiego, jak i zainicjowało bujny rozkwit nowożytnej prozy francuskiej. Jednakże głównym oraz najdojrzalszym z dzieł Pascala jest nieukończona Apologia religii chrześcijańskiej, której fragmenty wydano po śmierci autora pod tytułem Myśli (Pensées, 1670). Myśli, choć nieukończone i pozostawione we fragmentach, stanowią kamień milowy w rozwoju tak francuskiej prozy literackiej, jak i dyskursu filozoficznego, dlatego też przez wielu krytyków i historyków (Ch.-A. Saint-Beuve, J. Chevalier, W. Durant) określane są mianem „najpiękniejszej i najbardziej elokwentnej książki napisanej w języku francuskim”.
Dlaczego postać Pascala zajmuje wyjątkowe miejsce w panoramie wszystkich XVII-wiecznych reprezentantów racjonalizmu, a jego Myśli do dnia dzisiejszego stanowią żywą inspirację filozoficzną? Unikatowy charakter refleksji filozoficznej Pascala wyraża się w wielu aspektach. Po pierwsze, choć Pascal dokładnie zaznajomiony był z filozoficzną myślą Kartezjusza oraz dedukcyjno-analityczną metodologią racjonalizmu, był jedynym myślicielem w XVII stuleciu, który kartezjański sceptycyzm obrócił przeciwko rozumowi i rezultatom poznania racjonalnego, dowodząc ich źródłowej niepewności oraz podważając dogmatyczne fundamenty samego racjonalizmu. Pod tym względem krytyka rozumu, dokonana przez Pascala w imię obrony prawdziwości religii chrześcijańskiej, pozostaje jednym z najważniejszych świadectw nowożytnego sceptycyzmu. Drugą spośród cech wyróżniających Pascala na tle filozofów XVII wieku jest niezwykły talent literacki, odzwierciedlający się w zdolności do dramatyzacji myśli oraz nadawania ekspresji osobistego, egzystencjalnego zabarwienia, dzięki czemu jego twórczość zalicza się do szczytowych osiągnięć francuskiego piśmiennictwa. Kolejną z cech dystynktywnych filozoficznego pisarstwa Pascala stanowi przenikająca je na wskroś religijna orientacja. W przeciwieństwie do XVII-wiecznych racjonalistów, których myśl była zorientowana metafizycznie, zaś Bóg stanowił w jej ramach co najwyżej abstrakcyjny, filozoficzny absolut, w centrum refleksji Pascala stoją zagadnienia religijne, a poszukiwany przezeń ustawicznie Bóg nie jest „Bogiem filozofów i uczonych”, lecz osobą – biblijnym „Bogiem Abrahama, Izaaka i Jakuba”.
Do najważniejszych problemów postawionych przez Pascala w dobie triumfu racjonalizmu nowożytnego zaliczyć należy: w metafizyce (triadyczny porządek istnienia obejmujący nadprzyrodzoną i transcendentną rzeczywistość boską przeciwstawiony redukcyjnemu dualizmowi kartezjańskiemu), w teorii poznania (radykalny sceptycyzm podważający wszelkie dogmatyczne pewniki uznawane przez Kartezjusza – cogito, niezawodność wiedzy racjonalnej, ideał mathesis universalis), w antropologii (podział na „porządek serca” i „porządek rozumu”, fenomenologia władz poznawczych – wyobraźni, rozumu i uczucia), w teorii religii (radykalny rozdział wiedzy i wiary, koncepcja „Boga ukrytego”, słynny „zakład Pascala” dotyczący istnienia Boga) oraz w aksjologii (hierarchiczny podział wartości podporządkowujący wartości doczesne zbawieniu wiecznemu).
Całe spektrum powyższych zagadnień potraktowane zostanie jako punkt wyjścia dla wspólnej dyskusji przeprowadzonej w oparciu o wybór najważniejszych fragmentów Myśli Pascala, który wraz z zestawem pytań pomocniczych można znaleźć pod poniższym linkiem: Blaise Pascal – teksty i pytania
Podobnie jak miało to miejsce podczas poprzednich spotkań Akademii Filozoficznej, dodatkową atrakcję piątkowych zajęć stanowić będzie prezentacja jednej z najwcześniejszych XVII-wiecznych edycji Myśli – głównego dzieła Pascala. Prezentowane cymelium o tytule Pensées de M. Pascal sur la religion et sur quelques autres sujets qui ont esté trouvées aprés sa mort parmy ses papiers (Myśli Pana Pascala na temat religii oraz innych zagadnień odnalezione po śmierci autora wśród jego notatek), pochodzące z księgozbioru Leopolda Jana Szersznika, ujrzało światło dzienne w amsterdamskiej oficynie wydawniczej Abrahama Wolfganga w 1684 r. i stanowi jeden z najcenniejszych zabytków piśmiennictwa filozoficznego w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej.
Źródło: Książnica Cieszyńska
