Będąc w Przemyślu nie w sposób nie odwiedzić Sanktuarium Matki Bożej Jackowej, pełniącej funkcję archikatedry, archidiecezji przemyskiej p w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela, a historię archikatedry opowiedział nam ks. proboszcz Mieczysław Rusin.
Przedmiotem czci jest późnogotycka alabastrowa figurka umieszczona w prawym bocznym ołtarzu, która przedstawia Marię z Dzieciątkiem. Matka Boża siedzi na srebrnym tronie, w lewej ręce trzyma otwartą księgę. Natomiast prawą ręką obejmuje Jezusa Chrystusa, który w dziecięcym geście chwyta za swój palec u stopy. Twarz Jezusa Chrystusa zwrócona jest do Matki, która odpowiada Mu pełnym czułości i spokoju spojrzeniem. Wykonawca figurki pozostaje nieznany. Dekretem ks. biskupa przemyskiego Wacława Hieronima Sierakowskiego z dwudziestego ósmego lipca 1760 r. figurka Madonny Jackowej została ogłoszona cudowną, a piętnastego lipca 1766 r. została ukoronowana papieskimi koronami. Jak figura Matki Bożej znalazła się w Przemyślu? Jak podaje legenda do klasztoru dominikanów przybył w 1240 r. św. Jacek Odrowąż, który uciekając z Kijowa przed Tatarami, wziął ze sobą figurkę Matki Bożej i pozostawił ją w tym miejscu. Cudowny wizerunek Matki Bożej został przeniesiony do katedry przemyskiej ok. 1786 r. Zwłaszcza w okresie różnych kataklizmów kult się rozszerzał. Dziś archikatedra jest miejscem pielgrzymowania ludzi z całej Polski.
Funkcję pierwszej katedry od powstania diecezji w roku 1375 r. stanowił do 1412 roku drewniany kościółek pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła, stojący na placu obok dzisiejszego kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa. Jako druga katedra służyła w latach 1412 – 1460 roku ruska cerkiew katedralna wzniesiona z kamienia ciosowego na dziedzińcu przemyskiego Zamku. Budowę obecnej katedry w stylu gotyckim rozpoczął wraz z Kapitułą biskup Mikołaj Błażejewski w 1495 roku. Ostały się tylko mury i filary. Odbudowę wraz z wyposażeniem wnętrza zakończono w pierwszych dziesiątkach XVI wieku. W 1578 roku starosta przemyski, referendarz wielki koronny - Jan Tomasz Drohojowski, ufundował obecną kaplicę Najświętszego Sakramentu. Powstała na miejscu wcześniejszej rotundy św. Mikołaja. Z powodu nieustannego zagrożenia najazdami Tatarów i Wołochów kościół ufortyfikowano, otoczono murem i wyposażono w armaty. Prace trwały od 1460 do 1571roku. Pod prezbiterium znajdują się fundamenty późnoromańskiej kamiennej rotundy z pierwszej połowy XIII w. Katedra przetrwała wojny XVII, a gotycka katedra służyła biskupom przemyskim do początku XVIII wieku. Biskup Aleksander Antoni Fredro postanowił ją przebudować w stylu, barokowym, przeprowadzano te prace w latach 1724-1744. W prezbiterium umieszczono potężny Wielki Ołtarz barokowy i nowe stalle Są tu dwie kaplice kopułowe. Jedna Drohojowskich z 1578 r., a w 1724 r. wybudowano późnobarokową kaplicę Fredrów. Wpłynął na to biskup przemyski Aleksander Antoni Fredro herbu Bończa. W 1733 roku zawaliło się sklepienie, niszcząc częściowo wyposażenie kościoła oraz krypty. Do roku 1744 kościół odbudowano, a na przełomie XIX i XX wieku poddano go kolejnej przebudowie, przywracając najstarszym częściom kościoła gotycki charakter. Stojąca obok kościoła, wysoka na siedemdziesiąt jeden metrów dzwonnica mieszkańcom Przemyśla często służy za punkt orientacyjny. Od lat osiemdziesiątych XIX wieku do 1907 trwała renowacja świątyni, jej architektem był Tomasz Pryliński, zaś za rzeźby odpowiadał Ferdynand Majerski; dla upamiętnienia jego głowa została wykuta w kamieniu na zewnętrznej fasadzie świątyni.Przy okazji renowacji wnętrza bazyliki (1968 – 1972) odsłonięto na sklepieniu prezbiterium zabytkową polichromię renesansową z połowy XVI wieku. Na ścianach Bazyliki i na filarach liczne tablice pamiątkowe Biskupów i Kanoników, szczególnie zasłużonych dla Macierzy kościołów diecezji. W 2014 udostępniono dla zwiedzających krypty pod świątynią. Najcenniejszym elementem podziemi są zewnętrzne ściany romańskiej rotundy św. Mikołaja, pochodzące prawdopodobnie z 1215 r., składającej się z kolistej nawy oraz podkowiastej absydy. W znajdującym się tu lapidarium umieszczono elementy architektoniczne świątyni sprzed katastrofy budowlanej 1733, a w ossuariach - szczątki pochowanych tu zmarłych. Dekretem papieża Pawła VI z dnia dziewiątego stycznia 1960 r., katedra podniesiona została do godności bazyliki mniejszej, z okazji pięćset lat rozpoczęcia jej budowy.
Czasy nam współczesne zapisały się trzema wielkimi wydarzeniami: wizytą Jana Pawła II w katedrze drugiego czerwca 1991 r. i umieszczenie w świątyni relikwii dwóch wielkich postaci: św. Józefa Sebastiana Pelczara (w mensie ołtarza w kaplicy Fredrów) i bł. Jana Wojciecha Balickiego (w ołtarzu św. Stanisława Biskupa).
Tekst i foto: Marian Szpak
