Najstarsza placówka muzealna województwa podkarpackiego. Prezentuje sztukę sakralną polskiego średniowiecza, m.in. Piękne Madonny z Bączala Dolnego (koniec XV wieku), czy Święcan (1375).
Uwagę zwiedzających przykuwa monumentalny krucyfiks z belki tęczowej kościoła w Nowym Mieście. Ponadto w kolekcji znajdują się portrety z epoki baroku, XVII-wieczna tzw. izba szlachecka wyposażona w sprzęty przeniesione z Dworku Stanisława Orzechowskiego, manierystyczne rzeźby, tapiserie z manufaktury papieskiej San Michele i wiele innych dzieł sztuki sakralnej Muzeum Archidiecezjalne w Przemyślu zostało założone w 1902 roku uchwałą Synodu Diecezjalnego, z inicjatywy ówczesnego biskupa przemyskiego Józefa Sebastiana Pelczara (1900-1924). Nakreślono wówczas zasadnicze zadania tej instytucji, która miała na celu otoczenie opieką zabytków dawnej sztuki kościelnej z terenu diecezji. W ciągu kolejnych lat gromadzono zbiory muzealne i przygotowywano ekspozycję. Została ona zlokalizowana w pojezuickim oratorium, nad południową nawą kościoła pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa, wzniesionego na początku XVII wieku.
Nowe muzeum uroczyście otwarto i poświęcono w sierpniu 1908 roku. W Statutach Synodu Diecezji Przemyskiej (20 września 1908 r.) zaznaczono, że w muzeum powinny być umieszczone wszystkie cenne zabytki, np.: stare pergaminy, ołtarze, posągi, obrazy, naczynia święte, przybory kościelne i zabytki jakiejkolwiek sztuki, aby nie niszczały. Muzeum w czasie II wojny światowej zasadniczo nie doznało uszczerbku. Problemy materialne odbiły się jednak niekorzystnie na możliwościach eksponowania zgromadzonych zabytków. W 1991 roku muzeum otrzymało imię swojego założyciela Bł. Józefa Sebastiana Pelczara Biskupa, a od 2003 roku nosi nazwę: Muzeum Archidiecezjalne im. Św. Józefa Sebastiana Pelczara Biskupa w Przemyślu. Rok 2008 stał się przełomowy w historii muzeum. 27 sierpnia 2008 r. w setną rocznicę od poświęcenia, otwarto nową siedzibę muzeum w dwóch kamienicach przy Placu Katedralnym. Obecnie trwają prace nad aranżacją kolejnych sal ekspozycyjnych.
Zasoby zgromadzone w Muzeum Archidiecezjalnym w Przemyślu stanowią doskonały dokument historyczny, obrazujący proces kształtowania się sztuki sakralnej w diecezji przemyskiej na rozległej przestrzeni dziejów, począwszy od XV wieku aż po czasy współczesne. Można tu także zobaczyć zbiór pamiątek związanych z osobą Jana Pawła II.
Tekst i foto: Marian Szpak
