W tysiącletniej historii biskupstwa wznoszone były kolejne przemyskie cerkwie katedralne, zmieniała się także ich lokalizacja. Obecnie sobór mieści się w świątyni pojezuickiej, wchodzącej w skład zespołu klasztornego z początkiem XVII wieku.
Mimo przekształceń dokonanych w drugiej połowie XVIII i na początku XX wieku, świątynia zachowała cechy stylowe barokowej bazyliki. Sobór został wybudowany przez jezuitów w latach 1626-1632. Po skasowaniu zakonu jezuitów przez cesarza Józefa, kościół św. Ignacego Loyoli służył jako magazyn. Opuszczony i niszczejący został przejęty przez diecezję i wyremontowany w 1904 roku. Pod wezwaniem Serca Pana Jezusa pełnił funkcję kościoła garnizonowego. Od 1957 roku odprawiano w nim również liturgię w rycie bizantyjsko - ukraińskim, a w 1991 roku archidiecezja przemysko - warszawska otrzymała zespół pojezuicki na własność w miejsce kościoła pw. św. Teresy oo. Karmelitów, który sprawował rolę greckokatolickiej katedry przed wojną. W XX wieku kościół garnizonowy. W 1991 roku Ojciec Święty Jan Paweł II przekazał kościół grekokatolikom, którzy przystosowali go do potrzeb obrządku wschodniego. Przed ołtarzem głównym zainstalowano zabytkowy ikonostas należący do zachodnioukraińskiego malarstwa cerkiewnego, który powstał w latach 80. XVII w. dla cerkwi klasztornej w Szczepłotach koło Krakowca (obwód lwowski ). Po kasacie monasteru w 1788 trafił do drewnianej cerkwi pw. Św. Mikołaja w Lubaczowie, później do nowej murowanej świątyni w tym mieście. Stamtąd w 1979 przeniesiony został do lubaczowskiego Muzeum, a w 1993 zajął obecne miejsce. Należy on do najlepiej zachowanych dzieł siedemnastowiecznego, zachodnio-ukraińskiego malarstwa cerkiewnego. Świetność przywróciła mu gruntowna konserwacja przeprowadzona w latach 1994 - 1999.
W pobliżu wejścia, w pilastry wmurowane zostały tablice upamiętniające: 1000 - lecie Chrztu Rusi, 400 – lecie Synodu Brzeskiego, męczenników księży diecezji przemyskiej z lat 40 – tych XX w., przesiedleńczej Akcji „Wisła” w 1947 r. W narteksie granitowa tablica poświęcona dr o. Antoniemu Józyczyńskiemu. Przed głównym wejściem dwie brązowe tablice: upamiętniająca słowa papieża Jana Pawła II, o przekazaniu świątyni na własność Kościoła Greckokatolickiego i ustanowieniu jej katedrą Diecezji Przemyskiej oraz wymieniająca tytuł świątyni (przed nadaniem jej godności archikatedry - w 1996 r.). Przy kamiennych schodach wiodących do głównego portalu cerkwi rzeźby ś ś. Ojców Kościoła Powszechnego: Metodego i Cyryla (na zewnętrznych cokołach) oraz Bazylego Wielkiego, i Jana Złotoustego (na wewnętrznych cokołach). W niszach górnej części fasady, rokokowe figury śś. Ignacego Loyoli i Franciszka Ksawerego, wykonane w latach 1771 - 1772 przez Jana Kruszanowkiego.
Na placu, przy soborze dzwonnica z 2002 r. W jej arkadach rzeźby śś. Olgi i Włodzimierza, podobnie jak figury przed portykiem wykute w pracowni Juliana Markowskiego we Lwowie, w latach 1880 - 1884. Na dzwonnicy historyczne dzwony: św. Jan i św. Piotr oraz nowy św. Stefan, a za nią w XVII-wieczny budynek dawnego kolegium jezuickiego, a w którym obecnie znajduje się muzeum archikatedralne.
Tekst i foto: Marian Szpak
