Sakralne obiekty zabytkowe regionu Podbeskidzia odzyskały swój dawny blask.
Unikalny i nowatorski projekt „Beskidzkie Muzeum Sakralnej Architektury Drewnianej Diecezji Bielsko-Żywieckiej – udostępnienie dziedzictwa kulturowego Podbeskidzia poprzez nadanie nowych funkcji kulturalnych drewnianym obiektom zabytkowym”, realizowany od 2019 roku został ukończony.
Szczegóły zrealizowanego projektu przedstawił ks. dr Szymon Tracz - jego pomysłodawca, a także diecezjalny konserwator obiektów sakralnych na spotkaniu w Kurii diecezjalnej 17 marca br. Uroczyste otwarcie Beskidzkiego Muzeum Rozproszonego Diecezji Bielsko-Żywieckiej zaplanowano na 11 maja br. w Nidku, jednak odwiedzać poszczególne obiekty można już od 1 kwietnia.
Jak wyjaśnił realizator projektu ks. dr Szymon podczas multimedialnej prezentacji - idea muzeum zrodziła się z potrzeby ratowania popadających w nieodwracalną ruinę czterech nieużywanych, bezcennych dla polskiej kultury drewnianych kościołów znajdujących się w Grojcu, Nidku, Osieku i Polance Wielkiej oraz drewnianego budynku dawnej szkoły parafialnej w Starej Wsi. Dodatkowo w ramach projektu przeprowadzono konserwację dwóch drewnianych świątyń parafialnych w Gilowicach i Łodygowicach. Wymienione obiekty stanowią przykład budownictwa drewnianego od późnego gotyku do dojrzałego baroku (XVI-XVIII w.). Zabytki połączono we wspólny szlak turystyczny za pomocą tzw. rzeczywistości rozszerzonej (AR) z pozostałymi czternastoma drewnianymi kościołami w diecezji bielsko-żywieckiej wpisanymi do rejestru zabytków.
Przeprowadzenie zakrojonych na szeroką skalę prac budowlano-konserwatorskich było możliwe dzięki funduszom europejskim pozyskanym w ramach projektu pod nazwą: „Beskidzkie Muzeum Sakralnej Architektury Drewnianej Diecezji Bielsko-Żywieckiej – udostępnienie dziedzictwa kulturowego Podbeskidzia poprzez nadanie nowych funkcji kulturalnych drewnianym obiektom zabytkowym realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 VIII Oś Priorytetowa: Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury” oraz wkładu własnego, który zebrali wierni poszczególnych parafii. Całe przedsięwzięcie było możliwe dzięki wsparciu Jego Ekscelencji ks. bpa prof. Romana Pindla – Biskupa Bielsko-Żywieckiego, księży proboszczów oraz ogromnemu zaangażowaniu bardzo wielu życzliwych osób, zarówno duchownych, jak i świeckich.
W wymienionych obiektach w ramach prowadzonych działań budowlano-konserwatorskich m.in. wymieniono poszycia gontowe dachów oraz wież kościołów w Gilowicach, Łodygowicach, Nidku, Polance Wielkiej i w dawnej szkole w Starej Wsi. Ponadto dokonano rewizji i wymiany zgniłych i spróchniałych podwalin, zniszczonego szalowania zewnętrznego w tychże obiektach (Grojec, Gilowice, Łodygowice, Nidek, Polanka Wielka, Stara Wieś) oraz odtworzono dawne drogi procesyjne przy kościołach w Nidku, Osieku i Polance Wielkiej. Dodatkowo przeprowadzono konserwację historycznych ogrodzeń kościołów w Gilowicach, Nidku i Polance Wielkiej. Równocześnie pracom konserwatorskim poddano zniszczone polichromie ścienne (Gilowice, Grojec, Nidek, Osiek, Polanka Wielka) oraz bezcenne wyposażenie wnętrz składające się z ołtarzy, ambon, chrzcielnic, prospektów organowych, epitafiów, ław, posadzek i innych (Grojec, Nidek, Osiek, Polanka Wielka). Dzięki tym działaniom obiekty odzyskały swój niepowtarzalny, historyczny charakter. Po zakończeniu prac konserwatorskich w wymienionych świątyniach, obok zachowania pierwotnych funkcji liturgicznych, urządzono ekspozycje muzealne zogniskowane na konkretnym temacie przewodnim. W ten sposób mogło powstać wyjątkowe Beskidzkie Muzeum Rozproszone Diecezji Bielsko-Żywieckiej, składające się z trzech modułów, które przejęło funkcję muzeum diecezjalnego.
Beskidzkie Muzeum Rozproszone (MuRo) składa się z trzech części. Zasadniczy moduł Beskidzkiego MuRo stanowi pięć drewnianych, zabytkowych budynków – kościoły w Grojcu, Nidku, Osieku i w Polance Wielkiej oraz budynek dawnej szkoły w Starej Wsi. Kościół w Polance Wielkiej przejął funkcje skarbca. Obok możliwości zapoznania się z przebogatym rokokowym wyposażeniem świątyni, w masywie podwieżowym, w profesjonalnych gablotach muzealnych, prezentowane są na wystawach czasowych wybrane skarby sztuki sakralnej z całej diecezji bielsko-żywieckiej, dzięki czemu zwiedzający mogą zapoznać się z bogatym zbiorem paramentów liturgicznych (m.in. ornatów, kap, kielichów, monstrancji) oraz wybranymi przykładami malarstwa, grafiki i rzeźby, a także drobnego rzemiosła artystycznego. Następnie w kościele w Osieku, obok jego wyjątkowego wyposażenia i dekoracji malarskich, można zapoznać się z funkcjonowaniem archiwum i biblioteki parafialnej w okresie staropolskim. Dzięki temu łatwiej jest zrozumieć wkład Kościoła Rzymskokatolickiego w rozwój szeroko rozumianej polskiej kultury. Ponadto w masywie podwieżowym urządzono bogatą w treść ekspozycję poświęconą tematyce śmierci, towarzyszących jej zwyczajach i obrzędach, a także sposobu upamiętniania zmarłych, co stanowiło fenomen na skale europejską w czasach sarmackich w XVII i XVIII wieku.
Z kolei w Nidku tematem dominującym jest powiązanie architektury drewnianej z podbeskidzką przyrodą. Dlatego przy zabytkowym kościele urządzono wyjątkowy ogród, w którym znalazły się drewniane elementy konstrukcyjne pozwalające zrozumieć stosowane w budownictwie drewnianym techniki ciesielskie, z bliska przyjrzeć się ornamentyce oraz poznać tajniki konstrukcyjne, w tym również obronne, kościołów drewnianych. Zeskalowane modele wykonane z drewna zostały zaprezentowane na tle roślinności ogrodu urządzonego na wzór średniowiecznego hortus conlusus (ogrodu zamkniętego). Zgromadzono w nim rośliny, które występują w malarstwie oraz są nośnikami treści symbolicznych w sztuce chrześcijańskiej. Dzięki nowatorskim technikom multimedialnym we wnętrzu kościoła, bez naruszenia jego charakteru sakralnego, można poznać beskidzkie ptaki i zwierzęta, których symbolika pogłębia przekaz artystyczny sztuki chrześcijańskiej. Tutaj także można zapoznać się ze zwierzętami i owadami, które na co dzień zamieszkują kościoły drewniane i ich otoczenie. W malowniczym wnętrzu kościoła w Grojcu istnieje możliwość głębszego wejścia w tajniki historii muzyki Podbeskidzia, zwłaszcza tej związanej z życiem liturgicznym Kościoła. Można tu zobaczyć ciekawą kolekcję dętych instrumentów muzycznych oraz posłuchać muzyki, także na żywo w ramach organizowanych koncertów.
Wreszcie w budynku dawnej szkoły parafialnej w Starej Wsi odtworzono dawne mieszkanie nauczyciela oraz wygląd sali lekcyjnej ze starymi ławkami szkolnymi, oraz dawnymi pomocami naukowymi. Dzięki prezentowanym w sali filmom edukacyjnym można zapoznać się z fenomenem sakralnej architektury Podbeskidzia, trudnej sztuki jej konserwacji oraz bogactwem artystyczno-kulturowym diecezji bielsko-żywieckiej.
Moduł drugi Beskidzkiego Muzeum Rozproszonego obejmuje dwa czynne kościoły parafialne w Gilowicach i Łodygowicach, które same w sobie zachwycają bogactwem form architektonicznych oraz zaskakującym wyposażeniem od XVII do XIX wieku, gdzie przeważają wysokiej wartości formy snycerskie oraz stylistyka charakterystyczna dla kultury artystycznej Żywiecczyzny, wyrażająca się w upodobaniu do wielobarwności i dekoracyjności.
Moduł trzeci jest najbardziej rozbudowany, gdyż obejmuje czternaście drewnianych, zabytkowych kościołów wpisanych do krajowego rejestru zabytków z terenów diecezji bielsko-żywieckiej, zlokalizowanych w województwie małopolskim i śląskim. Położone u podnóża malowniczych Beskidów świątynie zostały połączone ze sobą oraz z pozostałymi dwoma modułami Beskidzkiego Muzeum Rozproszonego w szlak turystyczno-kulturalny za pomocą rzeczywistości rozszerzonej AR (aplikacji mobilnej). Pomocna w tym również jest strona internetowa Beskidzkiego MuRo (www. beskidzkiemuro.pl). Dzięki nowoczesnym technologiom samemu, w dowolny sposób można zaplanować kolejność zwiedzania, wybrać dostępne trasy rowerowe, samochodowe lub piesze, a także zaczerpnąć wiedzy o fenomenie drewnianej architektury sakralnej Podbeskidzia i jego bardzo ciekawej kulturze i sztuce.
- Bardzo się cieszę, że powstałe Beskidzkie Muzeum Rozproszone Diecezji Bielsko-Żywieckiej jest instytucją, która wzięła na swoje ramiona brzemię odpowiedzialności za drewnianą architekturę sakralną naszej diecezji oraz podjęła się trudu jej popularyzowania na szerszych płaszczyznach przy wsparciu wielu osób i instytucji. Wyrażam swoje przekonanie, że spełni się też jako nowoczesne muzeum diecezjalne, prezentujące i popularyzujące bogactwo artystycznego dziedzictwa Podbeskidzia – mówi o Projekcie bp Roman Pindel.
Beskidzkie Muzeum Sakralnej Architektury Drewnianej Diecezji Bielsko-Żywieckiej - udostępnienie dziedzictwa kulturowego Podbeskidzia poprzez nadanie nowych funkcji kulturalnych drewnianym obiektom zabytkowym zrealizowano w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 VIII Oś Priorytetowa: Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury. Na ten cel uzyskano dofinansowanie projektu z UE 16 812 003 PLN Całkowita wartość projektu to kwota: 20 140 245,21 PLN
Wykonawcami robót budowlanych oraz konserwatorsko – restauratorskich było konsorcjum firm: Coneks spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa (Lider konsorcjum), Wit Podczerwiński Antiqua. Prace w zakresie konserwacji Dzieł Sztuki realizował Zakład Budowlany „Szarek” Czesław Szarek. Stworzenie nowatorskiego, unikalnego Beskidzkiego Muzeum Skarbów Rozproszonej, Sakralnej Architektury Drewnianej na terenie Diecezji wykonał Eltcrac System Sp. z o.o.
Tekst i fotografie: Urszula i Andrzej Omylińscy
