Cykl wykładów dla słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku
w II semestrze br. przygotował o. dr Edmund Urbański OFM (Ordo Fratrum Minorum czyli Zakon Braci Mniejszych, potocznie franciszkanie) – wykładowca WSD OO Franciszkanów pw. św. Bonawentury w Krakowie. Ich tematem są Ewangelie wg św. Mateusza. św. Marka, św. Łukasza.
Pierwszy wykład został wygłoszony 10 marca br., w Kurii Diecezji Bielsko-Żywieckiej i dotyczył Ewangelii św. Mateusza. Miał na celu ukazać: kto jest jej autorem, jaką zawiera treść , w jakim środowisku i czasie ona powstała.
Ewangelie, które są w Nowym Testamencie opisują nam historię Jezusa Chrystusa. Są one zbieżnie, ale też z pewnymi różnicami. Kwestię tę wyjaśnia tzw. problem synoptyczny, o którym wykładowca wspomniał. Generalnie można stwierdzić, że znaczne są podobieństwa zawartych w nich relacji, układu materiału, języka, słownictwa i stylu. Ukazywane w nich fragmenty z życia i śmierci Jezusa powstały głównie na bazie tzw. ustnych przekazów oraz materiału własnego autora danej Ewangelii.
Jako pierwsza, prawdopodobnie powstała Ewangelia św. Marka. Kolejny Ewangelista św. Mateusz zastosował ten sam gatunek literacki oraz układ treści, obejmując jednak szerszy zakres historii Jezusa. Poszerzenie dotyczyło dzieciństwa Jezusa oraz opis przekazania nakazu misyjnego uczniom.
Kim był autor Ewangelii Mateuszowej? Prawdopodobnie to celnik z Kafarnaum, powołany przez Chrystusa na apostoła i zaliczony do grona Dwunastu. W dwóch ewangeliach nazywany jest Lewi i wywodzi się ze środowiska judaistycznego - co uwypuklił wykładowca.
Jakie fakty wpływały na redakcję Ewangelii Mateuszowej? - zastanawiał się prelegent - Najistotniejszą kwestią była potrzeba rozwiązywania problemów wewnętrznych Kościoła judeo-chrześcijańskiego, do którego należał Mateusz oraz konflikt z judaizmem. Zauważana jest przez Mateusza m.in. powierzchowność i hipokryzja w postępowaniu przywódców duchowych. Krytykuje niedowiarstwo Izraela, chwali wiarę pogan, podkreśla ciągłość tradycji Starego i Nowego Testamentu. W tym kontekście zaznacza istnienie jednego Ludu Bożego, królestwo Boże nie jest ograniczone tylko do Izraela, ale jest otwarte dla wszystkich narodów świata. Jako przykład przytoczony został fragment (Mt 8, 11-12): „Wielu przyjdzie ze Wschodu i Zachodu i zasiądą do stołu z Abrahamem, Izaakiem i Jakubem w królestwie niebieskim. A synowie królestwa zostaną wyrzuceni na zewnątrz - w ciemność”.
Kolejną kwestią wyjaśnianą przez prelegenta był język i czas w jakim Ewangelia Mateuszowa była napisana. Opierając się na różnych świadectwach tworzących tradycję w tej sprawie, jedna z nich podaje, że napisana została w języku hebrajskim, a inni autorzy przetłumaczyli ją na grecki. Przyjmuje się również i to, że o ile Marek zebrał materiał tradycji bez uporządkowania, to Mateusz go uporządkował i napisał w języku aramejskim. Miejscem jej skomponowania mogła być Judea.
Wśród współczesnych biblistów dominuje pogląd, że powstanie Mateuszowej Ewangelii datowane jest pomiędzy pięćdziesiątym, a siedemdziesiątym rokiem n.e., ale ostateczna redakcja miała miejsce raczej po zburzeniu Jerozolimy (ok. 70 r. n. e.) i zniszczeniu Palestyny. Skierowana była do nawróconych z judaizmu (judeochrześcijan).
Odrębnym zagadnieniem poruszonym przez wykładowcę był aspekt literacki Ewangelii napisanej przez św. Mateusza. Zwrócił on uwagę na zastosowany przez autora język oraz styl. Podkreślił bogate i staranne słownictwo Mateusza.Do jego ulubionych słów należą m.in. : pole, zagroda, brat, królestwo niebios. Stosuje również hebrajskie słowa i zwroty jak np.: jota i kreska, raka, Belzebul, korba. Styl Mateusza charakteryzują stosowane semityzmy, paralelizmy, inkluzje, chiazmy i schematy liczbowe.
Jako przykład zastosowania paralelizmu mamy zdania: „Jeśli bowiem przebaczycie ludziom ich przewinienia i wam przebaczy Ojciec wasz niebieski” (Mt 6, 14) lub „Kto was przyjmuje, Mnie przyjmuje.” (Mt 10, 40). Kolejnym przykładem może być inkluzja zawarta w Kazaniu na Górze – Osiem błogosławieństw (Mt 5, 3 i 10). Natomiast chiazmę, będącą kompozycją ułożoną według schematu: A – B – B1 – A1, możemy znaleźć w zdaniu: „Kto chce zachować swoje życie (A), straci je (B); a kto straci swoje życie (B1) z mego powodu, znajdzie je (A1)” (Mt 16, 25).
Na uwagę u Mateusza zasługuje symbolika liczb: 2, 3, 4, 7. Szczególną rolę odgrywa u niego liczba 3, często używana w dydaktyce judaistycznej. Autor często dzieli tematy na trzy części np.: genealogię (Mt 1, 1-16), kuszenie Chrystusa (Mt 4 1-11), lub na dwa bloki po trzy części – antytezy w Kazaniu na Górze (Mt 5 21-32 i 5, 33-48). Liczba 7 zjawia się np. w ilości próśb Modlitwy Pańskiej (Mt 6, 9-13), siedem i siedemdziesiąt siedem razy mamy przebaczać (Mt 18, 21-22). Autor często używa słów kluczowych w objaśnianiu i podkreślaniu poruszanych tematów. Przyczyniają się one do łatwego zapamiętania tekstu. Przykładowe słowa to: Anioł Pana (4 x w Mt 1, 18-2, 23); sprawiedliwość (5 x w Mt 5-7).
Przedstawiając strukturę Mateuszowej Ewangelii o. dr Edmund wskazał na ważny dla wiary chrześcijańskiej element jakim jest Historia dzieciństwa Jezusa Chrystusa. Wskazał na takie jej części: Rodowód Jezusa, Narodzenie Jezusa, Historia dzieciństwa i w dalszej kolejności, Przygotowanie do publicznej działalności. W tym etapie znalazła się: Działalność Jezusa w Galilei, Cuda i nauczanie Jezusa poza Galileą oraz Ostatnie dni Jezusa w Jerozolimie. Kolejną częścią Ewangelii to Historia zmartwychwstania.
Całość Ewangelii Mateusza to katecheza o królestwie Bożym - dowodził wykładowca. Jest ona skomponowana tak, jakby nowy Pięcioksiąg - ogłoszony przez Jezusa - Nowego Mojżesza. Zawiera on części: Ogłoszenie Nowego Prawa, Przepowiadanie Królestwa, Tajemnica Królestwa, Kościół pierwocinami Królestwa, Wypełnienie Królestwa. Do nich należy dołączyć jako wstęp Ewangelię dzieciństwa, Ewangelię Męki i Zmartwychwstania oraz Epilog. Jak wyjaśniał wykładowca, centralnymi tematami u Mateusza są: obraz Boga, obraz Chrystusa, idea Królestwa Bożego, Prawo i wypełnianie woli Boga.
Na zakończenie prelegent stwierdził: - Jezus uzupełnił, wypełnił, udoskonalił i zrealizował orędzie Starego Testamentu. Nie straciło ono swojej ważności, wartości i znaczenia. Jezus Chrystus w czasie swojego publicznego nauczania realizował zbawczy plan Boga czego najlepszym dowodem jest zdanie Jezusa z kazania na górze: „Powiadam wam: dopóki niebo i ziemia nie przeminie, ani jedna jota, lub jedna kreska nie zmieni się, aż się wszystko stanie” (Mt 5,18).
Następne spotkania nt kolejnych Ewangelii przewidziane są w harmonogramie zajęć Bielskiego UTW. Będą mogły się odbywać po odwołaniu aktualnie obowiązującego zawieszenia działalności UTW przy ATH, z powodu epidemii koronawirusa.
Tekst i fotografie: Urszula i Andrzej Omylińscy
